Poza językiem: Różnice między językiem ukraińskim a rosyjskim
Kiedy ktoś za granicą dowiaduje się, że jesteś z Ukrainy, często pierwszym pytaniem jest: "Czy w takim razie mówicie po rosyjsku?". Nie, Ukraińcy mówią po ukraińsku". Drugie pytanie jest zazwyczaj takie: "Ale przecież to jest bardzo podobne do rosyjskiego, prawda?".
W tym miejscu należy się zatrzymać i zadać sobie pytanie: jak to się stało, że ludzie po prostu nie wiedzą, że największy kraj w Europie ma swój własny język? Dlaczego takie pytania w ogóle pojawiają się w rozmowach o Ukrainie?
W tym artykule przyjrzymy się historii i ewolucji języka ukraińskiego oraz obalimy powszechny mit, że ukraiński i rosyjski są takie same.
Ewolucja języka ukraińskiego
Według językoznawcy George Shevelovnigdy nie było jednego ośrodka, w którym język ukraiński pojawił się po raz pierwszy. Szewelow opisuje pięć potencjalnych ośrodków, z których dwa (Kijów i Halicz, jako dwie średniowieczne stolice) położyły podwaliny pod współczesny język ukraiński.
Teorię tę potwierdzają zarówno współczesne dialekty, jak i średniowieczne źródła pisane. Na przykład słowiańska litera ѣ była wymawiana jako [i], natomiast w Muromie i Riazaniu - rosyjskich miastach i domniemanych centrach rozwoju języka rosyjskiego - wymawiano ją jako [je]. Inny przykład: średniowieczne rękopisy powstałe w Haliczu oddają twarde [ra], gdzie w potocznym języku ukraińskim jest [rʲa]: np, градоуща zamiast грѩдоуща. Ta cecha pozostała w dialektach mówionych tego regionu do dziś.
Skomplikowane połączenia z sąsiednimi dialektami słowiańskimi (polskimi i słowackimi na zachodzie, białoruskimi na północy) zmieniły krajobraz wokół tych pierwotnych ośrodków i z czasem ukształtowały skupiska dialektów w różne języki.
Język białoruski jest znacznie bliższy ukraińskiemu niż rosyjskiemu; oba są bliższe słowackiemu lub polskiemu niż rosyjskiemu. Wyjaśnienie jest proste: zarówno ukraiński, jak i białoruski należały do Rzeczypospolitej Obojga Narodówpodczas gdy Rosja nie była.
W XVII wieku wszystkie stosunki międzynarodowe wymagały tłumacza. Nawet dzisiaj, pomimo wieków przymusowej asymilacji, istnieje znaczna różnica między językiem ukraińskim a rosyjskim.
Rozwój języka rosyjskiego był całkowicie oddzielony przez większą część historii Ukrainy, co przejawia się w wielu podstawowych różnicach, nawet fonetycznych. Na przykład Rosjanie z trudem wymawiają [e] w większości pozycji, zamiast tego wymawiają [ʲe]. Rosyjskie słowo нету (oznaczające "nie ma żadnego") wymawia się [nʲetu]. Ukraińskie słowo jest inne: немає, wymawiane [nemaje]. Ten niuans w wymowie jest shibboleth którego prawie żaden Rosjanin nie potrafi opanować.
Z drugiej strony, Ukraińcy mają tendencję do wymawiania [ʕ] lub [ɦ] (frykatywy gardłowej lub krtaniowej) zamiast rosyjskiego [g]. Podręcznikowym przykładem jest słowo гусиtakie samo w języku rosyjskim, jak i ukraińskim. Rosjanie zwykle wymawiają je jako [gusi], a Ukraińcy jako [ɦusɪ].
W języku ukraińskim nazwy miesięcy pochodzą od nazw rzeczy w języku ukraińskim (np. miesiące wiosenne to miesiąc brzozowy, miesiąc kwiatowy i miesiąc trawiasty), podczas gdy w języku rosyjskim używa się zaadaptowanych nazw łacińskich (март, апрель, май). Wiele podstawowych słów jest całkowicie odmiennych, mimo że wszystkie pochodzą z czasów średniowiecza. Na przykład, rosyjskie słowo oznaczające kolor czerwony to красный (od słowa oznaczającego "piękno"), podczas gdy ukraińskie słowo красний oznacza "piękny". Ukraińcy używają słowa червоний (od червь, czerwonego barwnika) na określenie "czerwony". W języku rosyjskim, червонный oznacza czerwonawy odcień złota.
Jak widać, same słowa nie zawsze są do siebie podobne. Niektóre z nich są, ale według profesora TyshchenkoTyshchenko, ukraiński i rosyjski mają tylko 62% wspólnego słownictwa. Dla porównania: białoruski ma 84%, a polski 70%. Jest to oczywiste w przypadku języków blisko spokrewnionych, ale nie ma nic wspólnego z tożsamością narodową.
Dlaczego ludzie myślą, że ukraiński jest taki sam jak rosyjski
Jak to się stało, że tak wiele osób uważa, że język ukraiński jest taki sam jak rosyjski? Po pierwsze, większość ludzi nigdy nie zagłębia się w szczegóły rozwoju języka. Możemy wiedzieć, że obfitość francuskich zapożyczeń w języku angielskim jest związana z Wilhelmem Zdobywcą i uważamy, że to wystarczy. Nie ma nic wstydliwego w tym, że znamy tylko podstawy. Czasami jednak rzekome podstawy są po prostu nieprawdziwe.
Oto standardowa historia, którą można zobaczyć w niemal każdym filmie na YouTube poświęconym temu tematowi: przed tysiącami lat istniał język proto-słowiański. Zestaw wzajemnie czytelnych dialektów, z których wyewoluowały wszystkie języki słowiańskie.
Następnie istniał "język staroruski", który później stał się językiem rosyjskim, białoruskim i ukraińskim. Stąd (jest to stwierdzenie rosyjskiej propagandy, a nie faktycznej lingwistyki) białoruski i ukraiński są integralnymi częściami języka rosyjskiego, niczym więcej. Większy problem polega na tym, że ten linearny, progresywny model języka nie działa.
Żaden progresywny model językowy (w którym język rozwija się w oddzielnych etapach, a każdy następny można wyraźnie odróżnić od poprzedniego) nigdy nie jest poprawny. Język nie staje się obiektywnie lepszy z upływem czasu; on po prostu się zmienia, dostosowując się do ciągle zmieniającego się środowiska. W każdym momencie język jest wystarczający dla swojego celu. Adaptacja nie jest liniowa; historia i geografia odgrywają ogromną rolę w zwrotach i zakrętach ewolucji języka.
Ukraiński a rosyjski: na czym polega różnica?
Zakładanie, że ukraiński "nie różni się aż tak bardzo od rosyjskiego", to jak mówienie, że niderlandzki to po prostu niemiecki z angielską wymową. Zarówno ukraiński, jak i rosyjski są językami słowiańskimi. Większość języków słowiańskich jest do siebie podobna, ale mimo to jest ich prawie 20. Ten pomysł jest jednak bardzo wygodny dla rosyjskiego kolonializmu - lubią oni upierać się, że ukraiński i białoruski są tylko dialektami rosyjskiego. Kiedyś na tej liście był też język polski. Ale po upokarzającej klęsce w Bitwie WarszawskiejRosja odpuściła sobie tę kwestię.
Jednak w przypadku języka ukraińskiego nadal tak nie jest. Bo trzecie pytanie, jakie często słyszą Ukraińcy, brzmi: "Ale ty i tak rozumiesz po rosyjsku, prawda?". O ile prawdą jest, że większość Ukraińców rozumie rosyjski, o tyle nie działa to w drugą stronę. Język ukraiński dla większości Rosjan jest w najlepszym razie skomplikowany, a najczęściej - jest tylko bełkotem do wyśmiewania. Ukraińcy znają język rosyjski, ponieważ przez wieki byli kolonizowani i nauka tego języka była obowiązkowa.
Ukraińcy wykorzystują tę znajomość na swoją korzyść - większość Rosjan nie potrafi nawet zrozumieć mówionego języka ukraińskiego, nie mówiąc już o jego wymowie. Ukraińcy mają więc niezliczone shibboleths które pomagają im odróżnić "swój" od "cudzego". Słowo "palyanytsia" (bochenek chleba) stało się już legendą. Rosyjska fonetyka jest tak różna, że jest prawie niemożliwe, aby powiedzieli "lya" [lʲa] zamiast "lye" [lʲe]. I to jest jeden z co najmniej trzech znaków ostrzegawczych w tym jednym słowie.
Słowa końcowe
W najlepszym wypadku macierz języków protosłowiańskich/staroruskich/wschodniosłowiańskich jest zbyt uproszczona. Została ona wyraźnie wykorzystana w rosyjskiej propagandzie, częściowo w celu usprawiedliwienia wojny.
Rosja tak mocno kontrolowała dyskurs na temat rozwoju języka i różnic między rosyjskim a ukraińskim, że trzeba było wojny, aby tysiące ludzi zakwestionowało jej podstawowe założenia.
